Laliny to wioska położona na wzniesieniu o wysokości 153-159 m npm ( 51
058'60N
i 21
049'60E). Historycznie Laliny
należały do Ziemi Czerskiej , parafii
Latowicz.
Z opublikowanych przez
Instytut Historii PAN dokumentów wynika, że pierwotnie Laliny
nosiły nazwę Gnyewanska Wolya od miejscowości Gnyewan - obecna część
Latowicza.
Gnyewan ( Gniewań ) wymieniony jest w dokumencie
księcia Troydena z 1313 roku,
w którym to
komes Krystyn wojewoda Czerski otrzymuje od księcia Troydena
immunitet ekonomiczny i sądowniczy dla swych dóbr Bielawa, Staniszewice,
Szczytno, Gniewań, Zgórznica , Latowicz i Dębe.
Zob.
zapis.
Wieś Gniewań leżała na północ od dzisiejszej "Borowiny" i graniczyła z
Seroczynem, a później - a może równocześnie - ze Strachominem, gdyż o
Strachominie pisano, że leży nad Świdrem w pobliżu Gniewania, a o Gniewaniu że
- w pobliżu Latowicza. Natomiast poniższy zapis z 1423 roku mówi o
sąsiedztwie z Seroczynem. "Jakusz i Jarant bracia zamieniają swe działy w
Bogatkach [czer.] za dział w Seroczynie nad rzeką Świder przy granicy Gniewania
[garw.] z Janem plebanem w Babicach i Wojciechem , braćmi z Głoskowa [tarcz.].
Warszawa 4 II 1423 k.30."
Wydaje się, że Gniewań to dzisiejsze Rozstanki. Jeszcze
na początku XIX wieku główna droga biegła od Seroczyna przez Borki, Strachomin i Rozstanki do Latowicza oraz z Rozstanek dalej do Kozłowa i Parysewa. Droga ta
przy karczmie Kołaczki łączyła się z drogą biegnącą przez dawne Laliny do
Jamielnego i Stoczka, przy której potem powstały: Iwowe, Redzyńskie i Budziska. Gniewań jako
odrębna miejscowość występuje jeszcze w XVI wieku.
Przekaz z 1538 roku mówi, że staraniem
Wojciecha Popielskiego h. Nałęcz uposażono
mansjonarię przy kościele
w Czersku w 10 kóp dziesięciny ze wsi Gniewanie i Jalyny koło Latowicza.
Jak widać z różnych nadań i obciążeń Gniewań zawsze występuje łącznie z
Gniewańską Wolą, a następnie z Lalinami.
W czasie lustracji z 1565
roku Gniewań występuje już jako przedmieście Latowicza, natomiast w 1603 roku podczas
wizyty bpa Goślickiego podaje się, że kościół św. Ducha uposażony był w
dziesięciny z ról miejskich zwanych Gniewanie, a więc Gniewań stanowił już część
Latowicza.
Gniewań może pochodzić od nazwiska Gniewański, które występuje w różnych dokumentach z
tego okresu, w tym jako mieszkaniec i zarządca starostwa latowickiego, ale
również odwrotnie nazwisko Gniewański może pochodzić od miejscowości Gniewań
tzw. toponimiki np. Jan z Gniewania przybierał nazwisko Jan Gniewański. Gniewań
występuje również na dzisiejszej Ukrainie, skąd sprowadzano gniewańskie granity.
"Wola" w nazwie miejscowości, jak Gniewańska Wola, oznaczało że dana miejscowość
była zakładana na niezagospodarowanym terenie "na surowym korzeniu" i była wolna
od opłat na rzecz panującego - nawet na okres do 24 lat.
Gnyewanska Wolya pierwszy raz wymieniona jest w dwóch dokumentach
księcia
mazowieckiego Bolesława z 1446 roku, z którego wynika, że Gnyewań posiadał w
tym czasie przynajmniej 22 łany, natomiast Gnyewanska Wolya -
10 łanów.
Nazwa Laliny pierwszy raz pojawia się w dokumencie księżnej mazowieckiej Anny z
1449 roku , gdzie występuje podwójna nazwa: Gniewańska Wola
inaczej Laliny - Gnyewanska Volya alias Jalyny. Czyli w tym czasie
używane były obie nazwy. W innym piśmie z tego roku napisano już Jalyny,
a w nawiasie: ( Gnyewanska Volya alias J.).
W 1466 roku
biskup
Andrzej Bniński powołując parafię w Stoczku włączył do niej wsie :
Stoczek, Wole Kisielską czyli Wojciechowo, Jaliny i Jamielne. Jednak wydaje się,
że nie zostało to zrealizowane, gdyż akt erekcyjny parafii w Stoczku
(Poznańskiej Woli, Sebastianowie) wydano dopiero w 1472 roku i w nim do parafii
włączono wiele wsi powstających w tym czasie na wykarczowanych tam terenach, ale
nie są wymieniane Laliny. Natomiast już w 1519 roku Laliny
występują w parafii Latowicz.
W 1490 roku po raz pierwszy występuje Iywowe ( Iwowe ) przy okazji sporu o 1 łan między
Jacentym a Witem i Laurentym Lodygom. W piśmie podano Iywowe post Jalyny, czyli
Iwowe za Lalinami.
W 1497 roku za
księcia
mazowieckiego Konrada wymienione są Jaliny, jak również Iwove, Strachoczin,
Rusniki, Tramboschowbor, Starogrod, Chsini czy Ossieczk.
W 1505 roku toczył się inny spór o 20 morgów zarośli
położonych za zaroślami zwanymi Glambokym Potokem we wsi Jalina,
Potwierdzałoby to przekazy, że początkowo Laliny leżały wokół obecnego Patoku. W opisanym sporze występują min. Paweł Zboynka
oraz Jan i Marcin Kaczorek.
Nazwa Głęboki Potok związana jest prawdopodobnie z tym, że na zachów od
prastarych Lalin jest zlewisko kilku strumyków m.in. Strugi, nad którą
przeniesiono później Laliny, tworzące dawniej niedostępne bagna, gdzie ukrywali
się różni zbiedzy, do dziś nazywane Ścieklą. Zob.
najstarsze zapisy
dot. Lalin.
Z przedstawionych dokumentów można się również dowiedzieć ile
kop groszy kosztowała
ziemia, a także że przepływający przez wieś Iwowe strumyk nosił nazwę
Krzywa Struga, a Kiczki to dawne Kaczkowo rodzinne strony Kaczorków.
Jak wspomniano Gniewań na wschodzie graniczył ze
Strachominem i Seroczynem, na północy z Latowiczem, a na zachodzie z Dębem, więc najbliższą dogodną
lokalizacją dla Gniewańskiej Woli na południe od dzisiejszej "Borowiny", a
ówczesnych nieużytków, były okolice Głębokiego Potoku ( obecny Patok ), który
tam posiada swoje źródła i zapewnia przez cały rok wodę.
Teren do zagospodarowania był ograniczony od wschodu i południa dobrami bpa
poznańskiego (Jamielne, Chromin), dalej dobrami Warszowieckich (dzisiejsze
Jaźwiny), a od zachodu dobrami Parysów i Dębskich (dzisiejszy Gózd i Dębe Male).
Nazwę wsi Laliny w różnych dokumentach i latach pisano różnie: w 1449 r. - Jalyny,
w 1540 r. -Yalijnij, w 1565 r.- Ialiney, w 1569 r.- Jalime, w 1576 r.- Yalini, w 1613 r.- Jaliny.
Lustracja z 1565 r. ustaliła:
Wieś
Ialiney
Ku Latowiczu należy, mila od Latowicza, grunt ma
śrzedni, pole trojne, włok wszytkich jest 11 ¼, na których
siedzi kmieci 23,
każdy płaci czynszu na ś. Marcin z włoki per gr 24. Ten czynsz płacą do śpitala
warszewskiego, za danim książęcym. Ale gdy pomierzani ludziom role, nalazło się
więcej pod kmieciami włok
3 ½, z tych płacą czynsz do skarbu JKM per gr 24,
facit
.......................................................................fl.2/24/0
Karczmarze. – Są 2 karczmarze, płacą po siedmi gr
czynszu, facit ....................................................fl.0/14/0
Morgi. – Nad te role są insze role, co je zową morgi,
które sobie kmiecie podzielili, na jednym miescu jest
morgów 39 ½, a na drugiem
miescu jest morgów 109, z których kiedy sieją przez rok, płacą z nich czynsz,
jedno
niejednako, wychodzi tego czynszu z tych morgów wedle regestru pisarskiego
...................................fl.19/5/0
Dań. – Kmiecie z tej wsi winni płacić dani do dwora na
ś. Marcin z każdej włóki per 7 kor. owsa z włoki
11 ¼ - kor. 78 ¾, każdy
korzec per gr 5, facit
........................................................................................fl.13/3/13
½
Gęsi po 1, facit anseres 11 ½,
każda per gr 3, facit
.............................................................................fl.1/3/13
½
Kapłunów per 2, facit capones 22 ½
per gr, facit …………………………………………
…………fl.1/15/0
Jajec po 30, facit cap. 5/37 ½ per
gr 4, facit …………………………………………
………………fl.0/22/9
Summa czynszu I dani facit
fl.
Roboty. – Ci ludzie z tej wsi winni robić 2 dni w
tydzień z włoki, przewody, stróżą, tłoki jako i w inszych
wsiach królewskich.
Łąk ani lasów, ani chrostów barzo mało mają.
Winy. – Win dostawa się z tej wsi c.v.u.
.............................................................................................fl.1/10/0
Dziesięcina. – Po tej wsi dziesięcina należy kapitule warszewskiej, którę p. starosta odkupuje.
Granice. – Ta wieś ma granice z jednej stroniej z
Chroninem wsią JM ks. biskupa poznań[skiego], z drugiej z
Jazwinami pp.
Warszewskich, z trzeciej stroniej z Gozdem wsią pana Parissową, z czwartej
stroniej z Dembskim pp. Dębskich.
Summa prowentów z tej wsi facit fl. 40/8/0.
Zob. lustracja starostwa latowickiego
z 1565 roku
Z lustracji wynika, że poza włókami opodatkowanymi w Lalinach znajdowało się 148
1/2 morgów ziemi, z której płacą czynsz, kiedy sieją. (zobacz
dawne jednostki miar).
Te nie opodatkowane morgi to prawdopodobnie nieużytki stanowiące dzisiejsze
pastwiska i laliński las, który wtedy stanowił nie zalesione piaski.
Inwentaryzacja
przeprowadzona w 1576 roku potwierdziła ilość łanów z 1565 roku - 11 i 1/2.
Lustracja z 1613 roku ustaliła :
Wies Jaliny
Ta wiesz do Olexankj Folwarku robi, ma włok N. 11 ¼
wyiąwszy z tajduczką placzą czynszu z wlok 8 do
Spitala Warsawskiego
Na
S. Marczin za nadaniem Xiążąt Mazowieckich
A z włok 3 ¼ do dworu Latowiczkiego po gr. 24 Facit
.................................................................f.2/18/0
Za wybrancza z ałokj po gr. 20 Facit
.............................................................................................f.7/15/0
Stroznego z domow 23 po gr. 10 Facit
..........................................................................................f.7/20/0
Żyta Młyńskiego Cor 23 po gr. 20 Facit
.......................................................................................f.15/10/9
Owsa po Cor. 7 s włokj Facit Cop 78 ¾ po gr. 10 Facit
...............................................................f.26/7/9
Gessi 11 ½ po gr. 4. Facit.
..............................................................................................................f.1/14/0
Kapłunow 22 po gr. 3. Facit.
..........................................................................................................f.2/6/0
Kurow borowych 46 po gr. 1. Facit
...............................................................................................f.1/16/0
Jaiecz Cop. 5/45 po gr. 6 Facit.
......................................................................................................f.1/4/0
Jest przy tey wsi morgow niemało na rosnych mieysczach s
których
Poddani po dwie leczie kiedy ze sieią placzą f.37/10
Roku trzeciego kiedy ugor nieplaczą nicz. Rozdzieliwszy
te summę
na trzy lata Facit na każdy rok
.......................................................................................................f.12/13/6
Kaczmarze od Beczkj piwa ktore z Garwolina y Latowicza
biorą,
Placzą stawnego po gr. 2 Facit.
...................................................................................................f.7/12/0
Zob. lustracja starostwa latowickiego
z 1613 roku
Kolejna lustracja starostwa Latowickiego została przeprowadzona w 1660 roku, po wojnach szwedzkich.
Potop szwedzki na terenie Mazowsza trwał od 1655 do połowy 1657 roku, ale
szczególnie wyniszczający był rok 1657, kiedy na Mazowsze wkroczyły
sprzymierzone ze Szwedami wojska siedmiogrodzkie i kozackie. Tego czego nie
można było zrabować palono. W 1660 roku, a więc trzy lata od działań wojennych,
lustracja w Lalinach odnotowała 7 domów i jedną karczmę, a zasianych
było zaledwie 3/2 włóki. W Redzyńskiem było 8 domów i karczma, ale w Iwowem,
Oleksiance, Rudniku i Strachominie nie było jeszcze żadnego domu, odnotowano
tylko karczmy w Iwowem i Oleksiance. Przed wojną szwedzką w Lalinach było 23 domy, w Iwowem było 46 domów, w
Redzyńskiem - 29, w Oleksiance - 31, Rudniku - 15 i Strachominie - 19.
Lustracja z 1660 roku
Wieś Ialiny
Do starostwa
latowickiego należy, zasiadła na włókach nro 11¼, z tych wybraniecka
włóka wolna nro 1, która pusto leży. Na ten czas zasianych włók nro 3½, drugie pusto leżą, i
sama wieś po większej części przez nieprzyjaciela spalona. Czynszu płacić
powinni do dworu
z włók 2 po gr 24, te włóki pusto leżą. Z inszych zaś włók
płacą kapitule warszawskiej za
nadaniem książąt mazowieckich.
Hajducznego
dają z włóki po gr 20, facit z włók
3½...............................................fl.2/10/0
Stróżnego z
domów, których teraz nro 7 per gr 10, facit.........................................fl.2/10/0
Żyta z włóki
po kor. 2, facit kor. 7 per fl.
2.............................................................fl.14/0/0
Owsa z włóki po kor. 7, facit kor. 24½ per fl.
1......................................................fl.24/15/0
Gęś nro 1 z
włóki, facit gęsi nro 3½ per fl.
0/15......................................................fl.1/22/0
Kapłonów nro
2, facit kapłonów nro 7 per fl.
0/12..................................................fl.2/24/0
Kurę z domu nro 2, facit kur nro 7 po fl.
0/6............................................................fl.1/12/0
Jajec z włóki nro 30, facit jajec kopa 1 i 45 jajec, za
nie..........................................fl.0/21/0
Powinności tekie odprawować powinni, jakie inni poddani odprawują.
Karczma, w
tej wsi wyszynkować może do roku piwa beczek 54, z tych wytrąciwszy
medietatem
na jęczmień, chmiel i piwowara, restat beczek 27, po fl. 2 rachując każdą
beczką, facit.........................................................................................................................
........fl.54/0/0
Dziesięcina
po tej wsi należy pieniężna do probostwa czerskiego, której dają na rok fl. 10.
Granice tej
wsi z Chroninem, Iazwinami, Iwowem, Olexianką, Redzinskiem.
Summa dochodu
z tej wioski czyni fl. 103/24/9.
Zob. lustracja starostwa latowickiego
z 1660 roku.
Według lustracji z 1660 roku, w skład dóbr starostwa Latowicz wchodziło miasto
Latowicz oraz wsie: Dąbrówka, Strachomin, Iwowe, Wielgolas, Chyziny, Borówek,
Oleksianka (Olexianka), Transbór, Jaliny, Redzyńskie, Rudnik, Kochany, Zgórznica,
Toczyska, Zabiele, Ruda, Róża, Różańska Wólka, Soczki (Soćki), Rosy, Błażejki,
Kadzidła, Wężyczyn, Kamionka oraz Ptaki.
Prawdopodobnie po zniszczeniach w czasie wojen szwedzkich, nie odbudowano
Lalin na starym miejscu lecz przeniesiono na południe nad Strugę, która tam posiada
swoje źródła, a więc również zapewniała mieszkańcom wodę przez cały rok, a poza
tym leży w środku lalińskich pól.
Jednak część zabudowań, być może te ocalałe z pożogi, pozostały. Przy Patoku na
działce graniczącej z iwowskim folwarkiem jeszcze w połowie XX wieku, były
pozostałości dawnego siedliska. We wcześniejszej lustracji podano, że Latowicz
graniczył z Lalinami, natomiast w późniejszym okresie, lalińskie pola od
Latowicza dzieliły grunty iwowskiego folwarku i gospadarstwa Świeczków i
Wronowskich leżące na przedłużeniu lalińskich gruntów, prawdopodobnie
pozostałości po Gniewańskiej Woli. Nie wiadomo kiedy ustalono ostateczne
granice, być może gdy powstawał folwark w Iwowem. Część pól leżących za Patokiem
pozostawiono przy Lalinach, część włączono do Latowicza, a część do Iwowego.
Rejestr pogłownego Ziemi Czerskiej z 1662 roku odnotowuje w Jalinach 35 poddanych.
Kolejny spis ludności przeprowadzony w 1674 roku stwierdza w Nowe et Lalyny 69
mieszkańców.
Właśnie o tych nowych Lalinach prawdopodobnie mówi, cytowany wyżej, zapis z 1674 roku.
Starsi ludzie w Laliach mówili, że jeszcze na początku XX wieku obecną "
Patoczną Górkę " nazywano " Pogorzałkami" co oznaczałoby pogorzelisko po
prastarych Lalinach.
Starostwo latowickie w latach 1708-1731 szczegółowo opisuje w
swym opracowaniu Janusz Nowak. Z opracowania wynika, że Laliny posiadały, jak
wcześniej, 11 i 1/4 opodatkowanych włók.
Zob. Latowicz - starostwo niegrodowe w
czasach Denhoffów (1708-1731).
Lustracja z 1765 roku dotyczy przychodów finansowych z
poszczególnych wsi i nie zawiera danych rzeczowych dotyczących zabudowań, liczby
mieszkańców czy zagospodarowanych powierzchni.
Zob. lustracja starostwa
latowickiego z 1765 roku.
Lustracja
łanów wybranieckich z 1777-8 roku podaje, że Jaliny posiadały 55mórg 143kopanki
gruntów i łąk średnich, 5m92k gruntów i łąk podłych nieużytych oraz 1m233k
zarośli,
łącznie 62 morgi i 168 kopanek. W okolicy wg tego spisu grunty dobre
występują w Oleksiance - 8 mórg i w Chyżynach - 12 mórg.
Kopanka to najmniejsza miara powierzchni równa 19,95 m2, 300 kopanek to 1 morga,
a 30 morgów to 1 włóka chełmińska.
Lustracja w 1789 roku stwierdziła w Lalinach 27 domów i 30 rodzin
.
Wieś Jaliny
Do Folwarku
Iwowskiego zarabiaiąca, ma trzy pola Gruntu dobrego w każdym Cwierci
Chłopskich
czterdzieści y iedna y do każdey Cwierci w każdym Polu po iednym przydawku,
prócz tego znayduią się wyrobki i morgi w kątach, te wszystkie Grunta chłopi
obsieaiąc
panszczyznę i Daninę, równie jak i Iwowscy do Folwarku Iwowskiego
pełnią, która się w
następney umieszcza pod osiadłością Tabelli.
Osiadłość wsi Jalin
{ We wsi było chałup dobrych 27, ról ciągłych 41 cwierci
Danina roczna:
Żyto młynne …………..
20 korcy i 16 garnców
Owies osepny
...………..71 korcy i 24 grance
Gęsi ……………………10¼
Kapłony ………………..20½
Kury ……………………27
Jaja ……………………..307½
Czynsz Pieniężny 47
zł. 20⅔ gr.
W tabeli
umieszczonych jest 30 osób głównych, zatem tyle samo rodzin.}
Ciż poddani po mimo wyżey wyrażoney tabelli wspomnioney
powinnosci podobniesz
zwłóki do Folwarku Iwowskiego bez dnia odbywają
robocizny, jak Iwoscy.
Sołtysowo
W tey wsi znayduie się Lanie i Cwierci iedney we trzech
Polach będących, które Piotr,
Maciey, Jozef, Kazimierz, Jan Sabaki posiadaiąz w
czasie rewizyi tey wsi Jntratę z wysiewu
jaki się umieszcza podali nam, y ten w przytomnosci urodzonych Andrzeia Przysaszyńskiego
y Kazimierza Zdzitowieckiego
Rotą Prawem przepisaną zaprzysięgli.
Wysiew zbóż i zbiór siana
{W latach 1786-8, co
roku średnio wysiewano:
Żyta ……………….5 korcy
i 18 ⅔garnca
Pszenicy ……….....18⅔
garnca
Jęczmień ………….2 korcy i 10⅔ garncy
Owsa ……………...3 korce
13⅔ garnca
Groch………………18⅔
garnca
Prosa ………………6⅔
garnce
Tatarki……………..19⅔
garnca.
Co roku zbierano
siana 2⅔ wozów dwukonnych }
Tych Sołtysów
przywileje jakie nam okazali, takie do Summaryuszu Praw Starostwa
Latowickiego
przyłączyliśmy.
Graniczy ta wieś Jaliny z Iwowym, Chrominem, od którego Kwestya o Granice, Jazwinami,
Gozdem,
Redzynskiem.
Zob. lustracja starostwa latowickiego z
1789 roku.
W 1827 roku w lalinach było 35 domów i 217 mieszkańców.
W latach 1835 - 38 dobra rządowe Latowicza rozdane
zostały na majoraty. Własnością rządową pozostały miasto Latowicz oraz wsie: Kochany, Rudniki
i Laliny.
Wieś Laliny na nowym miejscu przetrwała do połowy XIX wieku i rozciągała się od obecnej drogi do Chromina na
wschód do krzyża stojącego na tym wzniesieniu nazywanego pustkami. Mapa
topograficzna Królestwa Polskiego (obok) wydana w 1839 roku przedstawia Laliny i
okolicę przed podziałem na kolonie, przeprowadzonym w połowie XIX wieku.
Z mapy tej wynika, że zabudowa
wsi była dwustronna. Z Lalin wychodziło pięć dróg: do Redzyńskiego, Iwowego,
Łopacianki, Chromina oraz do Gozdu i dalej do Parysowa. Droga przez Redzyńskie
biegła bezpośrednio do Latowicza i nie łączyła się jak obecnie z drogą z Iwowego
do Latowicza. Obecnie istniejąca droga z Iwowego do Łopacianki biegła do
Kienkówki, natomiast z Iwowego do Łopacianki droga prowadziła granicą pomiędzy
Lalinami i Iwowem do drogi łączącej Laliny z Łopacianką. Droga do Iwowego,
Chromina i do Gozdu przebiegała podobnie do dzisiejszej. W tym czasie była
również droga z Iwowego do Redzyńskiego przebiegająca przez Patok, która
prawdopodobnie była
pozostałością po pierwotnych Lalinach. W późniejszym okresie droga ta została
wyorana.
Wszystkie drogi w tym czasie w okolicy były drogami gruntowymi. Najbliższa droga bita ( szosa) to trasa lubelska,
przebiegająca podobnie jak dziś z Lublina do Warszawy.
Jak pokazuje mapa najbliższe wiatraki
były w Żelechowie, Garwolinie i Siennicy, natomiast dużo w tym czasie było
młynów wodnych. Na Świdrze najbliższe młyny były w Stoczku
Łuk. Seroczynie,
Borkach, Latowiczu, Górkach, a na Wildze w
Miastkowie Kość. i Starym, Oziemkówce,
Czarnowie, Łętowie i Głoskowie.
Na mapach z okresu I woj. światowej widnieją już
dwa wiatraki na wschodnim końcu wsi Laliny, wiatrak między Chrominem i
Lalinami oraz w Chrominie przy drodze do Lalin. W 1830 roku nie było jeszcze lalińskiego lasu, a Chojaczki nie występują również
na mapie z 1915 roku. Za
Strugą po lewej stronie drogi do Chromina znajdowała się karczma, a po
prawej stronie kuźnia, która jeszcze widnieje na mapach z okresu I woj.
światowej.
W połowie XIX wieku dokonano nowego
podziału ziemi na kolonie. Koloniści występują: w Iwowem od 1845 r. w Lalinach od 1849 r.
w Redzyńskiem od 1855 r. i w Oleksiance od 1857 r. a więc w tych latach nastąpił
podział.
Ziemię w Lalinach podzielono na 30 kolonii. Kolonia była
wielkości od 28 do 21 morgów w zależności od rodzaju gleby. Kolonie rozdzielano w formie losowania z tym,
że rodziny mogły się wzajemnie zamieniać koloniami.
Dla zamieszkałych dotychczas rodzin przydzielono 27 kolonii. Pierwszą kolonią od zachodu była kolonia Franciszka Łodygi, a ostatnią
kolonia Marcina Sabaka.
Trzy kolonie na wschód od Marcina Sabak były sprzedane rodzinom osiedlającym się spoza Lalin. Przy podziale na kolonie wydzielono
również 10 działek po 7 morgów
nazwane Lalinkami, które nabywali tzw. zagrodnicy stąd również nazwa Ogrody.
Tereny na zachód od Lalinek stanowiły wspólne pastwiska.
Po podziale ziemi od połowy XIX wieku rozpoczęto przebudowę wsi wg dzisiejszej
lokalizacji. Wg ustnych przekazów po przeniesieniu się na nową wieś, starą - a
właściwie to co po niej zostało - spalono, aby pozbyć się zarazy jaka w tym
czasie panowała.
Przekaz ten potwierdzają dane o zgonach. W latach przebudowy 1854-59 a więc w
ciągu 6 lat zmarło w Lalinach 70 osób. Poprzednio wzmożona umieralność wystąpiła
w roku 1831 - zmarło 25 osób, oraz w latach 1842-44 i 1847, kiedy to w ciągu
4 lat zmarło w Lalinach 64 osoby.
Na przełomie XIX i XX wieku podzielono wspólne pastwiska i kolonia była
wielkości włóki. Wraz z podziałem pastwisk podzielono również wygon znajdujący się na granicy z
Iwowem i powstały dwie półkolonie. Więcej
szczegółów oraz historie poszczególnych kolonii i ogrodów zamieszczono na stronie:
podział
wsi na kolonie i
ogrody.
Administracyjnie Laliny pierwotnie znajdowały się w starostwie latowickim,
Ziemi Czerskiej, i
należały do książąt mazowieckich. W 1526 roku podobnie jak całe Mazowsze,
starostwo latowickie przeszło pod panowanie króla Zygmunta I Starego -
faktycznie pod zarząd królewski weszło w 1537 roku. W 1545 roku
Mazowsze na podstawie zapisu królewskiego otrzymała królowa Bona. Od 1557 roku
dobra wróciły pod nadzór skarbu królewskiego. Starostwo zmieniało posiadaczy i stan taki
istniał do
rozbiorów w 1795 roku.
Zob. także
Latowicz w czasach Denhoffów -
Janusz Nowak.
Po rozbiorach Laliny znalazły się w zaborze
austriackim w Galicji Zachodniej. Od 1809 roku zostały włączone do
Księstwa
Warszawskiego, które zostało stworzone przez Napoleona w 1807 roku z obszaru
drugiego i trzeciego zaboru rosyjskiego i pruskiego, a w 1809 roku powiększone o
obszar trzeciego zaboru austriackiego.
W 1810 roku utworzono powiat siennicki i
do niego włączono Laliny, a po utworzeniu w 1815 roku
Królestwa Polskiego,
powiat siennicki znalazł się w obwodzie stanisławowskim, województwie
mazowieckim.
Królestwo Polskie, potocznie Kongresówka, początkowo
posiadało znaczną autonomię, ograniczaną po kolejnych powstaniach. Po upadku
powstania listopadowego województwo warszawskie przemianowano na gubernię
warszawską, a po upadku powstania styczniowego wszystkie 10 guberni Królestwa
(1866 rok) włączono do cesarstwa rosyjskiego. W ramach tych zmian utworzono
powiat Mińsk Mazowiecki, zmieniony w 1868 na Nowo-Miński, do którego należały
również Laliny.
W 1870 roku utworzono gminę Iwowe i w niej znalazły się Laliny. Do gminy Iwowe
należały wsie: Iwowe, Laliny, Redzyńskie, Strachomin, Oleksianka, Żebraczka, Łopacianka i
Chromin. Stan ten przetrwał do reformy administracyjnej w 1973 roku. Od 1
stycznia 1973 roku Iwowe, Laliny, Łopacianka i Chromin włączono do gminy
Borowie, powiat Garwolin, Redzyńskie, Oleksiankę i Strachomin do gminy
Latowicz, powiat Mińsk Maz. a Żebraczkę do gminy Wodynie pow. Siedlce.
W czasie
I wojny światowej gmina Iwowe znalazła się pod okupacją
niemiecką, w
okresie międzywojennym należała do powiatu Mińsk Maz, woj. warszawskie, w czasie
II wojny światowej znalazła się w granicach Generalnego Gubernatorstwa
w dystrykcie warszawskim. Po wyzwoleniu przywrócono stan przedwojenny. Od 1955 do
końca 1972 roku gminy stały się
Gromadzkimi Radami Narodowymi, obszar GRN Iwowe
nie uległ zmianie. Od 1973 roku przywrócono znów gminy. W latach 1975-1998 gmina
Borowie i Latowicz znalazły się w woj. siedleckim, a od 1999 roku w woj
mazowieckim.
Obok na mapie satelitarnej Lalin przedstawiono położenie starej wsi Laliny oraz
istniejące wcześniej zabudowania przy Patoku i późniejszy podział nowej wsi
na kolonie i ogrody.
Mapy topograficzne zamieszczone na stronie.
Mapa Królestwa Kongresowego z 1839 r. Po kongresie wiedeńskim i utworzeniu w 1815
r. podległego Rosji Królestwa Polskiego, w ramach szczątkowych form Wojska Polskiego jakie pozostawiono, powołano Kwatermistrzostwo
Generalne i temu
polecono sporządzenie map Królestwa Kongresowego. Prace rozpoczęto w 1822 r. i
planowano je zakończyć 1836 r. Wojna rosyjsko - turecka a potem Powstanie
Listopadowe, którego klęska przyniosła likwidację Królestwa Polskiego przerwały
te prace. W 1833 r. dalsze prace podjął rosyjski Korpus Topografów Wojskowych,
któremu pomagali dotychczas zaangażowani Polacy. Prace zakończono w 1839 r. Przy
sporządzaniu map wykorzystano materiały rosyjskie, niemieckie i austriackie oraz
polskie mapy różnych typów, w tym majątkowe, uzupełniane pomiarami w terenie.
Mapy wykonano metodą szrafowania (drobnych kreseczek). Zob:
legenda do mapy
Mapa z 1915 roku. W latach 1884 - 1916 Rosjanie sporządzili mapy w skali
1:21 000 (półwiorstówki) dla obszarów od granicy z Niemcami do 26˚30'
Greenwich, a więc
prawie całego obszaru zaboru rosyjskiego. Na ich podstawie
wydano następnie mapy w skali 1 : 84 000 (dwuwiorstówki) - seria zwana Nowaja
Topograficzeskaja Karta Zapadnoj Rossji. Niemcy na potrzeby swojej armii wydali
je w skali 1:100 000 pod nazwą Karte des westlichen Russland. Niemcy zastosowali
alfabet łaciński choć czasami pozostawiano napisy cyrylicą. Mapy wykonano metodą
warstwicową. Jak policzono w czasie pierwszej wojny
światowej wszystkie strony
konfliktu zużyły 540 mln arkuszy map, w tym Niemcy 275 mln i Rosja - 130 mln.
Odnośniki do mapy zawierają tłumaczenie legendy i niemieckich znaków
topograficznych.
Mapa z 1987 roku. Mapa opracowana przez Zarząd Topograficzny Sztabu
Generalnego WP , której aktualizację wykonano na podstawie zdjęć satelitarnych z
1987 r.
Mapa satelitarna z 2008 roku. Wykorzystano
fragment mapy "Zumi".
Objaśnienie niektórych terminów.
pustki - tak nazywano dawniej zamieszkały a potem opuszczony teren
- głównie z powodu pożarów, zniszczeń wojennych czy zmiany lokalizacji jak w
przypadku Lalin.
uwrocie - końcowa część pola, na której zawracało się konie, a
obecnie ciągnik, przy
pracach polowych.
Album starych fotografii