Zwyczaje, obrzędy i wierzenia  (1)   

  Odkrycia i badania pokazują, że idee religijne towarzyszyły człowiekowi od zarania jego dziejów, na wszystkich kontynentach i we wszystkich kulturach. Powszechna też była wiara w moce nadnaturalne i życie po śmierci. Ludzie wierzyli, że moc nadnaturalna jest wszechobecna i przekazywana jest przez duchy przyrody i duchy przodków, może występować w różnym natężeniu ( miejsca święte, miejsca kultu), można na nią wpływać (czary, modły, ofiary, obrzędy) i jest  dziedziczona  po przodkach (kasty, szamani, naczelnicy plemion a później władcy). Oczywiście badacze opracowali wiele różnych teorii powstawania i rozwoju religii, zależnie od  przyjętych założeń, kręgu kulturowego czy wyznawanej religii.
Praprzyczyną powstawania różnych religii były wysiłki człowieka do objaśnienia zastanego świata, w którym walczył on o swój byt i przetrwanie. Najstarszym kultem był kult płodności, a boginią żeńskie bóstwo występujące w różnych panteonach, w roli rodzicielki bogów i ludzi, dawczynią życia, opiekunką ziemi i jej płodów, a także prządką nici przeznaczenia. Z czasem zaczęła tracić swój charakter Matki-Ziemi małżonki Ojca-Nieba i zaczęła być wiązana z płodnością gleb i roślinnością uprawną. Wiąże się to prawdopodobnie z przejściem od matriarchatu do patriarchatu. Powszechnie występującym bóstwem jest słońce. W panteonach politeistycznych bóg słońca należy do najważniejszych, który pełni rolę prawodawcy i sędziego. Ponadto powstało wielu bogów odpowiedzialnych za poszczególne moce przyrody. 
Ogół wierzeń religijnych, tradycji historycznej i obyczajowości, przekazywano z pokolenia na pokolenie w formie ustnej, a później zwykle spisywano i tak powstawały poszczególne mitologie uznawane często za księgi święte jak indyjskie Wedy lub najbardziej nam znane mitologie egipskie, greckie czy rzymskie.  

Mitologia egipska. Wg mitologii egipskiej wszystko poczęło się z wodnej prasubstancji. W momencie stworzenia prawody się rozsunęły i nadal otaczają świat. Cały stworzony świat był kulą złożoną z dwóch symetrycznych części rozdzielonych powierzchnią ziemi. Górna widoczna i wypełniona słonecznym blaskiem była podporządkowana Re, dolna podziemna, będąca krainą zmarłych,  była królestwem Ozyrysa będącym panem świata zmarłych, którego sąd decydował o przyszłym życiu człowieka. Energia twórcza obecna w prawodach przeniknięta była pierwiastkiem boskim, który przechodził na wszystko stworzenie. Bóg był niewidzialny  a wszystkie formy kultowe w postaci posągów, obrazów, świętych zwierząt i wyobrażeń były tylko jego widzialnymi "obrazami".      Panteon egipski był bogaty. Bogiem królestwa był Horus utożsamiany początkowo z faraonem, później faraona uważano za wcielenie Horusa, a następnie za "syna Re". Faraon był jedynym pośrednikiem między ludźmi i Bogiem. Przeciwnikiem Horusa był Seth, bóg  burzy i wichury pustynnej reprezentujący siły ciemne i groźne.
Człowiek, wg mitologii egipskiej, został stworzony przez Boga. Akt ten był określany jako powstanie ludzkości z łez oka Stwórcy, przez ulepienia z gliny lub określany jako " trzoda boża stworzona na obraz Boga". Człowiek składał się z dwóch postaci; ozyriańskiej czyli uchwytnego zmysłowo ciała związanego z królestwem Ozyrysa i cienia związanego z bogiem Re "duszy słonecznej" widocznej tylko dzięki słońcu. Wszystkie czyny ludzkie były rejestrowane w jego sercu i na sądzie porównywane z wzorcem boskim i albo człowiek był unicestwiany albo dołączał do Boga.
 
Zobacz więcej: Mitologia egipska,   Bogowie starożytnego Egiptu,   Starożytny Egipt.

Mitologia grecka. Wierzenia Greków kształtowały się wraz z powstawaniem wspólnot obywatelskich. Wspólnota obywatelska była więc zarazem wspólnotą religijną, stąd nie wykształciła się tu organizacja religijna w rodzaju Kościoła. Funkcje kapłańskie pełnili królowie, urzędnicy wybierani na określony czas lub przedstawiciele wspólnot opiekujący się poszczególnymi sanktuariami. Nie istniało też ścisłe rozróżnienie między świętością i świeckością (sacrum i profanum). W politeizmie greckim bogowie byli nieśmiertelni lecz nie wieczni, gdyż powstali wraz ze światem i rodzili się w kolejnych pokoleniach począwszy od pierwszych rodziców Gai i Uranosa, która wyłoniła się z Chaosu, nie byli stwórcami świata lecz jego panami. Specyficznym dla wierzeń greckich był kult herosów, bohaterów często potomków bogów i ludzi.  Opowieści o świecie bogów i herosów zawarte zostały w mitach greckich, które nie miały jednak charakteru doktrynalnego. Głównym przekazem tradycji mitycznej były eposy Homera i Hezjoda, które ukształtowały greckie wyobrażenia o świecie Bogów.  Najwyższą władzę nad światem sprawował Zeus, który był ojcem bogów i ludzi, stróżem prawa i sprawiedliwości oraz moralnego porządku. Żoną Zeusa była Hera bogini kobiet i małżeństwa. Ważnymi bóstwami były: Atena uosobienie mądrości i jako bogini wojny chroniła państwo przed wrogami; Afrodyta bogini piękności i miłości. Dwunastkę bogów olimpijskich uzupełniały: Demeter, Hestia, Apollo, Artemida, Posejdon, Hefajstos, Ares i Hermes.




Zobacz więcej: Mitologia grecka.  

Mitologia rzymska. Wierzenia związane były z istnieniem miasta Rzymu założonego przez Romulusa i rzymskiej wspólnoty politycznej. Historia religii rzymskiej dzielona jest na okres królewski od założenia Rzymu do 509 roku p.n.e.; okres republiki od 509 do 30 roku p.n.e. i okres cesarstwa od 30 roku  p.n.e. do 392 roku, w którym Teodozjusz I Wielki zakazał kultu tradycyjnym bogom. Od początku wierzenia rzymskie były pod wpływem kultury etruskiej i greckiej. W pierwszym okresie instytucje religijne ustanawiali królowie, w okresie republikańskim przeszło to na patrycjuszy, powstał również urząd kapłański. W późniejszym okresie do godności tej dopuszczono również plebejuszy. W okresie cesarstwa religia rzymska uległa gruntownym zmianom w związku z wprowadzeniem kultu osoby panującej. Od Konstantyna I Wielkiego (312 r.) dominującą religią stało się chrześcijaństwo. W mitologii rzymskiej najważniejsza była triada bogów: Jowisz, Mars i Kwiryn. Jowisz podobnie jak Zeus zamieszkiwał szczyty gór i panował nad zjawiskami atmosferycznymi, a więc i nad żyznością pól i urodzajami, był panem losu. Mars był bogiem wojny i strzegł państwo przed wrogami ale także przed niszczącymi żywiołami. Kwiryn był bogiem ludu i sprawował nad nimi opiekę.


 

Zobacz więcej:  Mitologia rzymska.

Wraz z utrwalaniem się kultów powstawały miejsca kultu i kapłani, składanie ofiar o przebłaganie bogów i bogacenie się warstwy kapłańskiej i świątyń. Rozkwit kapłaństwa łączył się z rozkwitem wiedzy jako przywilejem ludzi świątyń. Wiedza ta rozprzestrzeniła się jednak również poza świątynie. Wraz z poznawaniem świata i zjawisk przyrody zawęża się zakres działalności bóstw. Istnieje potrzeba stworzenia boga bardziej uniwersalnego służącego min. umacnianiu państwa i jego władzy. W Egipcie XVIII dynastii podjęto próbę stworzenia wielkiej religii monoteistycznej, ale potem powrócono do politeizmu. Ideę tę zrealizowano w judaizmie, który połączył w sobie mitologię egipską i mezopotamską wykorzystując  zawarte tam przykazania moralne i prawa, zwłaszcza  w kodeksie Hammurabiego. Odkrycia archeologiczne wykazały, że prawdy uważane przez wieki za objawione Mojżeszowi i prorokom zostały zaczerpnięte z wcześniejszych źródeł mezopotamskich i egipskich.  

Judaizm wiąże się ściśle z historią narodu żydowskiego, opisanego w Biblii hebrajskiej zw. w chrześcijaństwie Starym Testamentem. Wg niej początki judaizmu sięgają patriarchy Abrahama, który pierwszy głosił wiarę w jedynego niewidzialnego Boga, pragnącego by człowiek był prawy i sprawiedliwy. Na początku II tysiąclecia p.n.e. miał on wraz z rodziną przywędrować z Mezopotamii do kraju Kanaan nad morzem Śródziemnym. Jego potomkowie zw. Hebrajczykami albo Izraelitami przebywali następnie w Egipcie, skąd wyprowadził ich Mojżesz (przypuszczalnie w XIII wieku p.n.e.) do ziemi obiecanej przez Boga - Kanaan, dokąd wędrowali przez pustynię przez 40 lat. Zawarcie w tym czasie przymierza z Bogiem i wręczenie Mojżeszowi na górze Synaj tablic z 10 przykazaniami (Dekalog) stanowił początek judaizmu.
Judaizm opiera się na dwóch podstawowych założeniach: na monoteizmie, czyli wierze w jednego Boga, Stwórcę i Pana Wszechświata oraz na przekonaniu o posłannictwie Żydów z racji zawartego przymierza z Bogiem. Przymierze z Bogiem ma znaczenie dla całej ludzkości, bo gdy przyjdzie Mesjasz, nie tylko nadejdzie wolność dla Izraela, ale zapanuje powszechny pokój.
Judaizm historycznie dzieli się na biblijny i rabiniczny (talmudyczny).
Judaizm biblijny rozwinął się ok. X w. p.n.e. od powstania królestwa Dawida, którego syn Salomon wybudował świątynię w Jerozolimie, w której umieszczono Arkę Przymierza i wokół której skupiał się kult i liczna rzesza kapłanów. Świątynia, kapłani i prorocy przyczynili się do zwalczania odradzającego się wielobóstwa i utrwalania judaizmu, który przetrwał zniszczenie Świątyni Jerozolimskiej przez Babilończyków i niewolę babilońską (587-539 p.n.e.). Po niewoli zbudowano Drugą Świątynię Jerozolimską, a judaizm jako religia oparta na Prawie stał się podstawą życia kraju. W V-IV wieku p.n.e. ustalono ostatecznie Pięcioksiąg Mojżesza oraz księgi historyczne i prorockie. Poza tym istniała tradycja ustna, która została spisana około 200 roku n.e. Całość stanowi Biblię hebrajską - Torę czyli Stary Testament.
Judaizm rabiniczny datuje się od zburzenia Drugiej Świątyni Jerozolimskiej w 70 roku n.e. po upadku powstania żydowskiego przeciw Rzymianom. Wtedy ustalono funkcjonowanie judaizmu bez Świątyni w rozproszeniu (diasporze). Miejscem kultu stały się synagogi, zamiast ofiar ustalono modlitwy itp. Nauki rabinów w V-VII wieku spisano w Talmudzie przyjętym w zasadzie przez wszystkich Żydów. Z wielu prądów w judaizmie do początków naszej ery przetrwał judaizm rabiniczny ( chrześcijaństwo rozwinęło się w odrębną religię). W dalszej historii judaizm podobnie jak inne religie przechodził różne przeobrażenia i powstały różne jego odłamy ortodoksyjne i zreformowane. Z judaizmu wywodzą się dwie inne wielkie monoteistyczne religie: chrześcijaństwo i islam.

 Zobacz więcej:  Judaizm. 

 

Chrześcijaństwo to religia monoteistyczna powstała w I wieku, której istotą jest wiara w Jezusa Chrystusa z Nazaretu uznanego za Pomazańca i Syna Bożego, Mesjasza i Zbawiciela ludzkości. Wg chrześcijan jest oczekiwanym przez lud izraelski Mesjaszem i w imieniu Boga zawarł z ludzkością nowe przymierze. Nauczanie Jezusa akcentowało przede wszystkim miłość i miłosierdzie Boga wobec wszystkich ludzi w odróżnieniu od surowego prawa starotestamentowego i zinstytucjonalizowania wiary.
Pierwsza gmina chrześcijańska powstała ok. 30 roku w Jerozolimie. Początkowo chrześcijaństwo rozwijało się wśród Żydów w Palestynie i diasporze. Propagatorem chrześcijaństwa wśród innych religii był głównie św. Paweł. W pierwszych wiekach chrześcijaństwo rozwijało się głównie w Azji Mniejszej i Afryce Północnej, a także mimo prześladowań w innych prowincjach cesarstwa rzymskiego. Dalszy rozwój nastąpił po edykcie mediolańskim cesarza Konstantyna Wielkiego (313 r.), a za czasów Teodozjusza I Wielkiego chrześcijaństwo stało się religią państwową (380 r.).  We wczesnym średniowieczu obszary pierwotnego chrześcijaństwa w Azji i Afryce zostały opanowane przez Arabów i wprowadzono tam islam, natomiast chrześcijaństwo przeniosło się na teren Europy Zach. a w VII - XI wieku nastąpiła chrystianizacja słowian. Czasy nowożytne rozpoczęły się wielkimi odkryciami geograficznymi (XV-XVI w.), a za nimi nastąpiła akcja misyjna w całej Ameryce przez kolonistów i misjonarzy portugalskich, hiszpańskich i francuskich, najczęściej siłą. Na wschodzie prawosławie od XVI w., w miarę nowych podbojów dokonywanych przez Rosję carską, prowadziło akcję misyjną na wschodzie i północy Rosji oraz na Alasce.
Rozwój liczebny i terytorialny chrześcijaństwa powodował zróżnicowanie stanowisk i interpretacji doktryny wiary, co doprowadziło do powstania licznych odmiennych poglądów uznanych za herezje. Kolejne sobory starały się likwidować te rozbieżności, niektóre wspólnoty chrześcijańskie w Afryce, Azji i na Bliskim Wschodzie pozostały jednak przy tradycyjnych poglądach. Liczne rozbieżności pomiędzy chrześcijaństwem zachodnim i bizantyjskim doprowadziło w 1054 roku do rozłamu i wyodrębnienia prawosławia. W kościele zachodnim też dochodziło do schizmy niewola awiniońska (1378-1415), koncyliaryzm i husytyzm.
Podejmowane w międzyczasie reformy były niedostateczne i w XVI wieku doszło do reformacji i rozłamu w kościele zachodnim w wyniku którego powstał luteranizm i kalwinizm ( Kościoły ewangelickie). W tym czasie ukonstytuował się również niezależny od Rzymu - Kościół anglikański. W wiekach następnych tworzyły się kolejne wspólnoty kościelne jak: baptyści, kwakrzy, prezbiterianie, metodyści i trwa to nadal.
Przełomową rolę w dziejach chrześcijaństwa odegrał Sobór Watykański II (1962-65), który otworzył katolicyzm na świat a zwłaszcza na dialog z pozostałymi wyznaniami chrześcijańskimi i innymi religiami oraz niewierzącymi. Trudno jednak o porozumienie choćby z racji, że każda ze stron akceptuje dialog ale na własnych warunkach. W rzeczywistości trwa rywalizacja kościołów o nowych wyznawców.
Ostatnio następują jednak zmiany w interpretacji zastanego świata. Za przykład może posłużyć pojęcie nieba. Dawniej niebo wiązano z miejscem i dlatego ptolomeuszowski model świata kościół uznał za zgodny z Pismem Świętym, ponieważ poza sferą gwiazd stałych pozostawało wiele miejsca na niebo i piekło. Potępiona natomiast została w 1633 roku nauka Galileusza, który za Kopernikiem ten porządek burzył. Musiał on odwołać swoje p oglądy i do końca życia pozostawał pod nadzorem inkwizycji. Dopiero w 1992 roku po 360 latach papież Jan Paweł II uznał, że kościół popełnił błąd potępiając Galileusza.
Obecnie niebo uznaje się za stan w jakim znajduje się dusza ludzka, ponieważ niebo jest tam gdzie jest Bóg a Bóg jest wszędzie to i niebo może być wszędzie. W związku z tym w człowieku może być niebo lub piekło zależnie od tego czy jest w nim Bóg czy szatan w rozumieniu dobra i zła. Obecna interpretacja rozwiązuje wiele spraw wg dawnej nauki kościoła niepojętych choćby wniebowzięcie.
Zamieszczone ilustrację przedstawiają obrazki z kościoła Jezusowego po lewej i kościoła katolickiego po prawej. Widoczne różnice tłumaczone są przez jednych jako oznaka działań na większą chwałę bożą, przez innych zaś jako oznaka oddalenia się kościoła katolickiego od  kościoła Jezusowego. Można też przytoczyć rozmowę dwóch biznesmenów zwiedzających Bazylikę Św. Piotra, kiedy jeden do drugiego mówi: popatrz a zaczynali w zwykłej stajence. Jak we wszystkich sprawach tak i tu -  punkt widzenia zależy od punktu siedzenia.

Zobacz więcej: Chrześcijaństwo czy  historia kościoła mniej znana.

Islam to religia monoteistyczna objawiona arabskiemu prorokowi Mahometowi (570-632) przez Boga - Allaha i stanowi kontynuację wcześniejszych monoteistycznych religii: judaizmu i chrześcijaństwa, poprawiając jedynie zniekształcenia, które do pierwotnej wiary w jednego Boga wprowadzili Żydzi i chrześcijanie. Przez samych muzułmanów uważany jest za religię Abrahama (arab. Ibrahim), stąd Żydzi i chrześcijanie jako wyznawcy tego samego Boga co muzułmanie, cieszą się szacunkiem i mają autonomię jako ludzie księgi (mający księgi objawione uznawane przez islam). Za niewiernych uważa się w islamie politeistów.
Mahomet urodził się w Mekce i tam początkowo głosił islam, prześladowany w 622 roku z grupą swoich wyznawców osiadł w Medynie. Rok ten następnie uznano za początek nowej ery liczonej w latach księżycowych krótszych o 12 dni od lat słonecznych.
W Mekce otrzymał pierwsze objawienia za pośrednictwem anioła Gabriela (arab. Dżibril), stamtąd też odbył nocną podróż  do Jerozolimy, a tam do nieba, gdzie odbył rozmowę z Bogiem. Późniejsze objawienia w Medynie zawierały głównie przepisy prawa, tam określił także zasady organizacji społeczności muzułmańskiej zw. Konstytucją Medyńską. W Medynie zorganizował gminę a następnie państwo wyznaniowe, którego został przywódcą, a Medyna stała się jego stolicą. Mahomet toczył liczne walki i w konsekwencji zjednoczył Półwysep Arabski pod sztandarami Islamu. Na krótko przed śmiercią w 632 roku odbył ostatnią pielgrzymkę do Mekki. Po śmierci Mahometa w wyniku podbojów islam rozprzestrzenił się na cały B liski Wschód i Afrykę Północną, a przez szeroko rozwinięte kontakty handlowe, również na inne obszary.
Po śmierci Mahometa zwierzchnictwo przejęli kalifowie. Spory o sukcesję po Mahomecie doprowadziły w islamie również do rozłamów jak szyici czy charydżyci. Najazdy mongolskie XIII wieku spowodowały rozpad świata islamu na  wiele państw. Klasyczny islam odrodził się w XVI wieku w Turcji osmańskiej, Iranie i Indiach. W XIX wieku islam zaczął podlegać wpływom europejskim i ostatecznie ukształtowały się dwa nurty: dostosowujący się do kultury zachodniej, i przeciwstawiający się wszelkim wpływom zachodnim , często agresywny  zw. fundamentalizmem, który ukształtował się w połowie XX wieku.
Po śmierci proroka opracowano tekst jego objawień, który nazwano Koranem. Koran uzupełnia tradycja - sunna. Koran i sunna stanowią podstawę prawa muzułmańskiego (szari'a - droga), obejmującego:  życie doczesne jak handel czy administrowanie państwem; religię jak modlitwa i pielgrzymka oraz etykę. Dogmaty wiary obejmują wiarę w jednego Boga, którego naczelnym przymiotem z 99 jest miłosierdzie, wiarę w anioły i szatana, sąd ostateczny, piekło i raj. Wierzy się w proroków, do których zalicza się starotestamentowych jak Noe, Abraham i Mojżesz, Jezusa a ostatnim jest Mahomet. Świętymi objawionymi księgami uznaje się ostateczne objawienie - Koran oraz Torę, Psalmy Dawidowe i Ewangelię.
Filarami religii muzułmańskiej są:
1. Wyznanie wiary (szahada) - " Nie ma bóstwa prócz Boga (Allaha), a Mahomet jest jego wysłannikiem".
2. Modlitwa (salat) - odmawiana pięć razy w ciągu doby (o świcie, w południe, wieczorem, o zachodzie słońca i w nocy, obejmująca fragmenty Koranu, a modlący zwracają się w kierunku świątyni Al-Kaba w Mekce.
3. Post (saum) polegający na powstrzymaniu się od jedzenia, picia, palenia i stosunków płciowych od wschodu do zachodu słońca przez cały miesiąc ramadan - 10-ty miesiąc kalendarza muzułmańskiego.
4. Jałmużna (zakat) stanowi 2,5 % podatek od posiadanego majątku, na rzecz sierot, wdów i ludzi upośledzonych.
5. Pielgrzymka do Mekki (hadżdż), którą przynajmniej raz w życiu powinien odbyć każdy zdrowy muzułmanin.
Tradycja muzułmańska nakazuje obrzezanie mężczyzn, zakazuje picia alkoholu, gier hazardowych, spożywania padliny, krwi i mięsa wieprzowego, lichwy oraz przedstawiania postaci ludzi i zwierząt w sztuce sakralnej; dopuszcza natomiast wielożeństwo (do 4 żon) obecnie zanikające.
Upowszechnianie islamu wiąże się z nakazem dżihadu, który początkowo oznaczał walkę z Bizancjum, później walkę zbrojną z niewiernymi i innowiercami, a obecnie dżihad wykorzystują fundamentaliści muzułmańscy do wystąpień przeciwko kulturze Zachodu.
W sztuce zamiast obrazowania postaci ludzkich i zwierząt rozwinęło się zdobnictwo i ornamentyka. Zasługą arabów jest rozwój nauk ścisłych, oni również upowszechnili system dziesiętny, produkcję chemikaliów, metody obliczeń i obserwacji astronomicznych, geodezji, popularyzację roślin i metod ich uprawy - które przejęła kultura zachodnia.

Zobacz więcej: Islam. 

Hinduizm obejmuje zespół bliskich sobie religii kształtujących się od ok. IV-VII wieku w indyjskim kręgu kulturowym, mających własne w znacznej mierze odrębne, formy organizacyjne, rytuał i doktrynę ale wzajemnie powiązane przez ogólno indyjski wzorzec tradycji społeczno - religijnych ( Wielka Tradycja ) ujętej w świętym języku sanskryt, który jest łącznikiem między regionalnymi zróżnicowaniami. Najstarsze przekazy życia religijnego ludów subkontynentu indyjskiego znajdują się w Wedach powstałych po 1500 roku p.n.e. Bogowie wedyjscy stworzyli świat z chaosu. Zasadniczą doktryną jest nauka o jedności atmana - jaźni indywidualnej z brahmanem nieprzemijającą jaźnią kosmiczną. Atman to tchnienie, dusza, zasada życia i odczuwania, idea osoby, nadaje jedność wszystkim bytowym aspektom człowieka. Poprzez poznanie, zdyscyplinowanie i bezinteresowne działanie oraz oddanie się Bogu można uzyskać stan całkowitej wolności tożsamej z brahmanem - istotą wszechświata (absolutem).
W teologii hinduizmu istnieje triada bogów: Brahma, Wisznu i Śiwa, uznawana przez niektórych za jednego boga w trzech postaciach. Brahma powołuje do istnienia światy i wieki, Wisznu powstrzymuje świat i prawa natury w istnieniu, a Śiwa przy końcu każdego cyklu czasowego doprowadza świat do zagłady. Najważniejsze obecnie wcielenia Wisznu to Rama i Kryszna.  Wisznu, Bóg wcielony i bliski ludziom, a zarazem transcendentny, doprowadza wszystkie istoty do zbawienia.   Zobacz więcej: Hinduizm

 

Buddyzm to wielka religia uniwersalna a zarazem system filozoficzny, którego założycielem był Siddhartha Gautama o przydomku Buddha (przebudzony, oświecony). wywodzący się ze stanu rycerskiego. W wieku 29 lat porzucił dom i rodzinę i podjął żywot wędrownego ascety. Ponieważ nie przyniosło mu to wyzwolenia, porzucił ascetyzm i podjął długotrwałą medytację, która przyniosła odkrycie przyczyny cierpienia i sposobu jego przezwyciężenia. Dostąpił najwyższego "oświecenia" i rozpoczął działalność wędrownego kaznodziei i misjonarza. Pierwsze kazanie Buddy wygłoszone ok.525 r. p.n.e. jest symbolicznym początkiem buddyzmu, a właściwie odnowieniem prastarej nauki, gdyż zgodnie z późniejszymi wierzeniami Budda miał poprzedników, którzy również odkryli jak on odwieczne Prawo. Budda założył gminę religijną wyznawców zakonnych i świeckich. Zmarł w wieku 80 lat, jego zwłoki spalono a prochy podzieliły pomiędzy siebie sąsiednie państwa  i wzniosły nad nimi budowle -relikwiarze (stupy). Po śmierci Buddy jego nauka szybko się rozprzestrzeniła i objęła niemal cały subkontynent indyjski, z misjonarzami dotarła na Sri Lankę i do Azji Pd-Wsch. a w późniejszych wiekach rozprzestrzeniła się na tereny centralnej i wschodniej Azji.
Symbolem buddyzmu jest "koło prawa" , jak monarcha zdobywa świat wprawiając w ruch dysk - śmiertelną broń, tak Budda zdobywa ludzkość w sposób pokojowy "wprawiając w ruch koło Prawa" czyli głosząc swoją naukę. Wspomniane wcześniej pierwsze kazanie było "wprawieniem w ruch koła Prawa" i zawierało dwa podstawowe elementy nauki Buddy zw. drogami środka: cztery szlachetne prawdy i szlachetną ośmiostopniową ścieżkę.
1. Prawda o cierpieniu to przekonanie, że egzystencja niesie z sobą nieuniknione cierpienie związane z chorobą, starością i śmiercią.
2. Prawda o powstawaniu cierpienia składa się z 12 czynników wzajemnie się warunkujących: niewiedza, dyspozycje psychiczne, świadomość, konglomerat psychofiz., 6 podstaw zmysłowych, postrzeżenie, doznanie, pragnienie, dążenie do przeżywania, bytowanie, narodziny i śmierć, poprzedzone starością.
3. Prawda o unicestwieniu cierpienia mówiąca, że istnieje kres cierpienia, wyzwolenie (nirwana) czyli uzyskanie najgłębszego spokoju i zanik pragnień.
4. Prawda o drodze prowadzącej do unicestwienia cierpienia sprowadzająca się do " szlachetnej 8-stopniowej ścieżki" wykazujące podobieństwa z praktyką jogi. 1 i 2 stopień dotyczy mądrości, dzięki której adept poznaje strukturę świata. Stopnie 3-5 zawierają zalecenia moralne: nie krzywdzenia, nie przywłaszczania rzeczy, powściągliwość seksualną, prawdomówność oraz powstrzymywanie się od substancji odurzających powodujących osłabienie samokontroli. Stopnie 6 i 7 składają się na praktyki medytacyjne pozwalające uzyskać najwyższe skupienie i w jego wyniku oświecenie.
Buddysta powinien ćwiczyć się w 3 głównych cnotach: powstrzymywać się od wyrządzenia cierpienia, kultywować uczucie więzi i przyjaźni ze wszystkimi istotami oraz rozwijać w sobie miłosierdzie. Głównym zaleceniem praktycznym jest szczodrość, przy czym dar może być materialny lub duchowy.
Z założenia buddyzm jest systemem ateistycznym, bez idei stwórcy czy istoty nadprzyrodzonej kierującej losami świata. Budda nie jest bogiem, lecz człowiekiem, który osiągnął ideał wyzwolenia i wskazuje ludzkości właściwą drogę. Wszystkie istoty umierają i odradzają się ponownie w nowych wcieleniach. Dopiero w późniejszym okresie pod wpływem innych religii buddowie zostają ubóstwieni, stają się przedmiotem kultu i zaczynają wpływać na losy świata i ludzi.
Wyznawcy dzielą się na mnichów, mniszki oraz wyznawców świeckich obojga płci. Laikat ma obowiązek zapewnić klasztorom podstawowe potrzeby materialne. Mnichów obowiązuje zakaz posiadania rzeczy materialnych poza miską żebraczą itp. oraz szatami: tradycyjnie żółte lub pomarańczowe w buddyzmie południowym, w Tybecie brunatno czerwone, w Chinach i Korei szare i w Japonii czarne. Ordynacja zakonna jest dwustopniowa, gdy kandydat ukończy 8 lat rozpoczyna nowicjat, który wiąże się z przyjęciem 10 ślubów i imienia zakonnego; po okresie próbnym w wieku 20 lat przechodzi rytuał wyświęcenia i zostaje pełnoprawnym mnichem. Mnich może wrócić do społeczności świeckiej.
Buddyzm w swej historii znacznie się zróżnicował, inaczej rozwijał się buddyzm w Chinach, Japonii, Tybecie czy w Azji Pd-Wsch.

Zobacz więcej: Buddyzm




Wierzenia dzisiaj.
Na świecie istnieje ponad 4200 zarejestrowanych religii. Religie plemienne wyznawane są jeszcze przez 84-150 mln mieszkańców Afryki, Azji, obu Ameryk oraz Australii i Oceanii.
Struktura wyznaniowa ludności świata w 2003 roku przedstawiała się następująco:
- chrześcijanie 32,8%, w tym: katolicy 17,3%, protestanci 5,8%, prawosławni 3,4%, anglikanie 1,3%,
- muzułmanie 19,9%,
- hinduiści 13,3%
- buddyści 5,9%, -sikhowie - 0,4%, - żydzi 0,2%,
- wyznawcy innych religii 12,6% i - niewierzący 14,9%.
Liczbę wyznawców w Azji mogą zniekształcać Chiny, które nie ujawniają rzeczywistej struktury wyznaniowej. Ponadto liczba nominalnych wyznawców nie jest równoznaczna z wyznawcami praktykującymi.
Okres Oświecenia zapoczątkował sekularyzację społeczeństw oznaczającą  uniezależnienie całych obszarów życia jak nauka, kultura czy normy postępowania, od kontrolnej funkcji tradycji religijnej i kościołów, które je reprezentują. Widoczne jest to głównie w krajach wyżej rozwiniętych. Jednocześnie obserwuje się wzrost religijności, na zasadzie odreagowania, w krajach poddawanych uprzednio obowiązkowej laicyzacji. Ponadto, ludzie zawiedzeni przez religie tradycyjne, poszukują nowych doznań duchowych trafiając często do różnego rodzaju grup religijnych, część z nich powstaje w celu wykorzystania nowych wyznawców przez grupę założycieli, część stara się reformować dotychczasowe religie wg uzyskiwanych nowych objawień.
Każda religia ma swoje problemy. Judaizm nie może się doczekać na obiecanego mesjasza, a wraz z nim wolność i pokój, a także ma problem ze zrozumieniem milczenia Boga wobec holokaustu.
W chrześcijaństwie konflikty między odłamami konserwatywnymi i postępowymi grożą dalszymi rozłamami. Problemem jest także postępująca laicyzacja, szczególnie w kulturze zachodniej i uporanie się z własną historią.
Problemem islamu jest rozszerzający się od lat 50-tych fundamentalizm, wywołany głównie przez uporczywe wprowadzanie przez Zachód swojej kultury. Niektórzy uważają, że zmierza to do konfliktu między tymi cywilizacjami.
Dla współczesnego wierzącego sprawia również trudność zrozumienie postawy Boga wobec swoich wyznawców z judaizmu, chrześcijaństwa i islamu, którzy nawzajem wyrządzają sobie tyle krzywd. Te trzy wielkie religie zostały założone przez trzech semitów: Mojżesza, Jezusa i Mahometa wyznających tego samego Boga - Boga Abrahama,  z arabskiego Ibrahima, a z perskiego Ebrahima. Abraham nazywany jest ojcem narodów, które wyznają judaizm, chrześcijaństwo i islam tzw. religie abrahamowe. Jego wyznawcy natomiast, często pomazańcy opatrzeni niekiedy atrybutami nieomylności, pod jego sztandarami przez wieki nawzajem się zwalczali. Przykładem są średniowieczne pogromy żydów przez chrześcijan, wyprawy krzyżowe, inkwizycja, wojny religijne, a ostatnio holokaust czy islamski terroryzm.
Charakterystycznym zjawiskiem ostatnich lat jest przenikanie się wzajemne kultur i wierzeń związanych z ogromnymi migracjami ludności. Poprzez napływ ludności z dalekiego wschodu, upowszechniane są również wierzenia i praktyki hinduizmu i buddyzmu.
Jak wspomniano, wraz z poznawaniem świata i zjawisk przyrody zawężał się zakres działalności bóstw. Zjawisko to występuje również dzisiaj przy coraz szybszym poznawaniu zjawisk przyrody i człowieka, który jest jej cząstką. Coraz trudniejsze w świetle obecnej wiedzy jest objaśnianie świętych ksiąg sprzed tysięcy lat.
Obecną wiedzę na temat makro i mikro wszechświata w interesujący i w miarę przystępny sposób dla czytelnika, jak mówi, nie mającego wykształcenia przyrodniczego, przedstawił profesor matematyki na uniwersytecie w Cambridge Stephen Hawkins w książce " Krótka historia czasu od wielkiego wybuchu do czarnych dziur". W książce tej autor próbuje wyjaśnić: Skąd się wziął wszechświat? Jak i kiedy powstał? Czy będzie miał koniec, a jeśli tak to jaki? Stara się również odpowiedzieć czy i jaki był w tym udział Stwórcy. Toteż Krótka historia czasu zyskała dużą popularność, o czym świadczą jej tłumaczenia na kilkadziesiąt języków i wielomilionowe nakłady.

Omawiając historię wierzeń warto przytoczyć szacunki zaludnienia i rozmieszczenia ludności świata. Wg szacunków, ludność świata w 7000 r p.n.e. wynosiła 10 mln, w 4500 r p.n.e. 20 mln, w 1000 r p.n.e. 80 mln, na początku naszej ery 160-250 mln, w 900 r. 320 mln, w 1500 r. - 450 mln, w 1800r.- 978 mln, w 1900r. - 1650 mln i w 2000r. - 6071 mln.
GUS w 2004 roku określał ludność świata na 6378 mln ludzi a przyrost wynosi w granicach 12 promili. Najwięcej ludzi mieszka w Azji - 60,7%, w Afryce 13.6%, w Europie 11,4%, w Ameryce 13.7%, w Australii i Oceanii 0,5%. Ludność Polski stanowi 0,6%. Aktualne dane Wikipediai: ludność świata

Aktualne dane o religiach i wyznaniach oraz związane z tym statystyki można znaleźć na stronie: religia.