Parafia Stoczek Łukowski

Miasto jest położone na jednym ze wzgórz morenowych, na południowym krańcu wysoczyzny siedleckiej, która osiąga tu miejscami wysokość ponad 200 m npm. zaś w pobliżu znajduje się duży kompleks lasów łukowskich. Przepływa przez nie rzeka Świder, nazywana niegdyś i niekiedy jeszcze dziś Stoczkiem. Stąd też wywodzi się używana obecnie nazwa miasta - Stoczek, oznaczająca potok, strumyk lub wzgórze. Stoczek nazywany był niegdyś także Poznańską Wolą, a następnie Sebastianowem (1576r. - "Sebestianów", "Sebastianowo"). W aktach biskupich z XVIw. zwany był także "Stokiem". Obecnie pełna nazwa miasta brzmi: Stoczek Łukowski.
Od najdawniejszych czasów aż do lokacji osada należała do dóbr biskupów poznańskich i była ośrodkiem znacznego klucza posiadłości tychże biskupów, zwanego także z czasem od innej wsi "Prawdzińskim". Był to największy klucz biskupów poznańskich na Polesiu. Od dawna posiadali tu biskupi znaczne obszary leśne, na których stworzyli w XV i XVI wieku nowe osiedla. Najstarszymi wioskami tegoż klucza były Chromin i Kisielsk, wspomniane w przywilejach immunitetowych z lat 1297 i 1350. Książę mazowiecki Bolesław podarował w 1297r. biskupstwu lasy Torawiec i Poczekarz.
Wieś Stoczek (Poznańską Wolę) założył w 1451r. biskup Andrzej Bniński na wykarczowanych obszarach leśnych. Biskup Sebastian Branicki założył na mocy przywileju wydanego przez Zygmunta I w 1544r. na obszarach dwu wsi: Stoczek i Kawęczyn (1547r.-"Konwenczyn") miasto zwane od jego imienia Sebastianów, a następnie Stoczek. Lokacja nastąpiła na mocy przywileju biskupa Sebastiana z dnia 19.VII.1547r. Miasteczko otrzymało prawa magdeburskie. W Sebastianowie - miasteczku biskupa Sebastiana, jak podaje J.Święcicki, biskup ten wybudował zameczek.
W miarę postępu kolonizacji w rozległych lasach Torawiec i Poczekarz (Podsiekarz) nasunęła się potrzeba zorganizowania dla tych wsi klucza biskupiego osobnej parafii. Dnia 24.XI.1466r. w Żbikowie zadekretował biskup Andrzej Bniński erekcję kościoła parafialnego Św. Michała, Piotra i Pawła, Andrzeja, Leonarda, Barbary i Agnieszki we wsi Stoczek (Poznańska Wola). Włączył do nowej parafii wsie Stoczek, Wola Kisielska, Wojciechowo, Jaliny, Jamielne. Plebanię uposażył w dwa kmiece łany roli z łąkami i dziesięciny z owych wsi i instytuował na plebanię ks. Marka. Niewątpliwie w owym czasie kościół wybudowano i zorganizowano parafię. Może z powodu dalszej akcji osiedleńczej wstrzymano się z wystawieniem ostatecznego przywileju erekcyjnego.
Kapituła poznańska bowiem wyraziła swą zgodę dnia l.VII.1472r. na erekcję nowego kościoła i uposażenie plebani w dziesięciny ze wsi Naczkowa, Jabłonna i innych według uznania biskupa. Nowy przywilej erekcyjny datowany jest na 30 czerwiec (wtorek po Św. Piotrze i Pawle ) 1473r. Kościół erygowano ku czci Wniebowzięcia NMP, Św. Jana Chrzciciela, Barbary i Wszystkich Świętych. Do parafii włączono wsie: Poznańska Wola, Kisielsko, Wojciechowo, Gołuszczyce, Zgornica, Toczyska, Kołodziąż, Andrzejewo, Kobiałki, Chromin, Rednia i Ruda "Szywczyska". Plebania otrzymała dwa łany roli, sadzawkę, grunt przy kościele z rzeczką i łąkami, ogród pod Gozdkiem z łąką, dziesięciny ze wsi Baczków (parafia Zwola), Wola Brzeska (parafia Miastków), Jabłonna (parafia Grębków). Z czasem powstały w granicach parafii dalsze wsie. Rejestr poborowy z 1576 roku wymienia oprócz miasta 12 wsi, lecz prawdopodobnie nie wszystkie. Biskup Jan Latalski przydał plebani i wikariuszom dnia 1.IV.1533r. dziesięciny z wójtostw w Borku i Prawdzie, a także z folwarku, z l i 1/2 łanu wójtostwa w Jamielnie, z ról młyna Ożarek, nadanie to zatwierdził dnia 7.VII.1558r. biskup Andrzej Czarnkowski, wreszcie biskup Łukasz Kościelecki darował plebani pół łanu roli w Mizarach i 2 łany w Kobiałkach wraz z dziesięcinami, łąkami, ogrodami i robocizną włościan. Kościół i szpital Św.Ducha, założony i uposażony w role przez biskupa Pawła Wolskiego (1544/46), plebana Marcina i innych, zatwierdził dnia 27.VI.1565r. biskup Adam Konarski.
Parafia założona w Stoczku była jedną z najbardziej dotkniętych pożarami. Spłonęły tu bowiem cztery kolejne kościoły. Prawdopodobnie kościół założony przez biskupa Andrzeja Bnińskiego w 1472r. upadł po śmierci tegoż biskupa lub też spłonął, ponieważ akta biskupie poznańskie wspominają pod datą 6 stycznia 1515r. o jakimś darze złożonym w celu wystawienia na nowo kościoła parafialnego w Stoczku. Ten to nowy kościół wystawiony po roku 1515 poświęcił zapewne w 1544 roku biskup Sebastian Branicki. Założenie nowego kościoła zapisano w aktach biskupich pod datą 29 stycznia 1515r.
Jak już wspomniano osada otrzymała prawa miejskie w 1544r. (a najwcześniej w 1540r.), dzięki staraniom ówczesnego administratora dóbr biskupa Sebastiana Branickiego. Nowo lokowane miasto otrzymało pamiątkową nazwę - Sebastianów. Zygmunt I potwierdził założenie miasteczka Sebastianowa, ale miejscowy zwyczaj zwyciężył i miasteczko w dalszym ciągu nazywane było Stoczkiem. Parafia Stoczkowska obejmowała w tym czasie (tj. w 1540r.) wsie: "Zgornijcza, Kawączijn Messerj, Kijenkowka, Yamijelno, Thoczijska, Zabyelija, Volija Kissijelska, Kijssyelsko i Prawda".
Podczas wizyty biskupa Goślickiego w 1603r. kościół był wystawiony z drzewa, w dobrym stanie, zawierał pięć ołtarzy. Uposażeniem jego oprócz pół łanu roli w Stoczku, były dziesięciny ze wsi Prawda, Róża, Zabiele, Kobiałki, Toczyska, Zgorznica, Kienkówka oraz z miasta Stoczka, tudzież i inne drobne daniny. Ponadto miał wolne rybołówstwo na rzece Świder.
Poza kościołem parafialnym w 1603r. znajdował się w Stoczku kościółek szpitalny pod tytułem Św. Ducha. Był on drewniany, niewielki i posiadał jeden ołtarz. Znajdował się przy nim szpital Św. Ducha założony w 1564 roku przez proboszcza miejscowego - Marcina, dla sześciu ubogich. On to uposażył go w 1/2 łanu roli. Do uposażenia tego w 1566r. dołożył Paweł Wolski, ówczesny biskup poznański 1/2 łanu roli w Karczewie. W 1603r. oprócz łanu roli kościół ten posiadał jeszcze ogród, łąkę, dom w rynku nazywany "Smieszów", dziesięciny z Woli Różańskiej i z nowo powstałych wsi nazywanych borowwmi.
O szkole tak oto wspomina wizyta biskupa Goślickiego: "Rektorem szkoły jest Szymon z Mszczonowa, kantorem Maciej Sebestyanowicz. Domy wikarych i szkólne są w dobrym stanie i dobrze pokryte, ale bez ogrodów. Uposażeniem rektora szkoły są dziesięciny ze wsi Zgornica, ze wsi Wolka od zagrodników i od młynarza zwanego Okuń; także od poddanych plebana w Stoczku."
Około 1620 roku kościół parafialny spłonął. Podczas wizyty biskupa Łubieńskiego w 1629r. nie był jeszcze odbudowany i nabożeństwo odbywało się pod namiotem lub przy drewnianej kapliczce zasłaniającej ołtarz od deszczu. Odbudowano go dopiero w 1639 roku.
 W 1650r. istniał w Stoczku poza kościołem parafialnym także kościółek pod tytułem Św. Anny. Podczas wojen szwedzkich (w 1655r.) został on zniszczony. Wizyta biskupia z 1766r. mówi o nim, że był już dawno zrujnowany. Kościół parafialny wzniesiony w 1639 na miejscu poprzedniego, spalonego, również spłonął - w 1734 roku. Zbudowany z kolei na jego miejsce (budowę rozpoczęto w 1748r.), spalił się w 1771r. Kolejną świątynię wzniesiono w 1774 roku. Służyła ona Stoczkowianom do 1928r., kiedy to została przekazana do nowo utworzonej parafii w Jedlance.
 Obecny, murowany, neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, wg projektu architekta J.P.Dziekońskiego, wzniesiono w latach 1909-1923. Ma 60 m długości, 28 m szerokości i 63 m wysokości i jest jednym z największych (po latowickim) kościołów na pd-wsch Mazowszu. Parafia liczy obecnie 10.000 wiernych. W jej skład wchodzi miasto Stoczek i 30 okolicznych wsi.
  Po inkameracji dóbr biskupich w XVII w. miasto przeszło na własność rządu. Od czasów rozbiorów miasteczko nie odgrywało większej roli, ani też nie osiągnęło znaczącego rozwoju. W 1822r. liczyło zaledwie 461 mieszkańców. Stoczkowianie dali wyraz swych patriotycznych uczuć podczas powstań narodowych.
  Dnia 14 lutego 1831r. w okolicy Stoczka doszło do bitwy pomiędzy wojskami gen. Józefa Dwernickiego (ok.1,8 tys. ludzi), a dywizją kawalerii wojsk rosyjskich gen. Geismara (ok.2,5 tys. ludzi). Dowódca rosyjski rozdzielił swe siły, aby uderzyć z dwóch stron; wykorzystując to Dwernicki szarżami jazdy rozbił kolejno obydwie grupy wojsk rosyjskich i zmusił je do ucieczki. Straty polskie - 87 ludzi, straty rosyjskie - ok 500 (w tym 250 jeńców). Było to pierwsze zwycięstwo w wojnie1831 r., co miało duże znaczenie moralne. Zwycięstwo to zostało utrwalone w hymnie chłopskim "Gdy naród do boju".  Poległych w walkach pochowano w miejscu gdzie dziś znajduje się pomnik. Stoczkowiacy brali także udział w powstaniu styczniowym. Powstańczy naczelnik miasta Jan Justynowicz został tu stracony w 1864r.
W 1867r. było to miasto rządowe w guberni lubelskiej, powiecie łukowskim. Odległe było od stacji pocztowej w Żelechowie o 2 mile. Liczyło ono wówczas 651 mieszkańców, w tym 272 żydów. Znajdowało się tu 70 domów drewnianych oraz jeden murowany, wszystkie ubezpieczone na łączną sumę 13040 rubli srebrem. Posiadało magistrat i 6 ustanowionych jarmarków do roku.
W "Encyklopedii Powszechnej" Orgelbranda wydanej właśnie w 1867 roku czytamy: "Że Stoczek był kiedyś znaczniejszym miastem, przekonywają ślady archiwalne, z których doczytać się można, iż było tutaj trzy kościoły, szkoła i szpital." W 1897r. Stoczek liczył 1910 mieszkańców.
 Podczas I wojny światowej miasto zostało zniszczone przez pożar. Pod Stoczkiem doszło wówczas do walk POW z siłami niemieckimi. Ze wzgórza oddalonego od centrum o 2 km ruszyła szarża polskiej kawalerii, prowadzona przez pułkownika Rusjana. W 1921r. miasteczko liczyło 2951 mieszkańców.
W okresie międzywojennym odbywały się tu targi końskie, należące do jednych z największych w Polsce. Ponadto jak przystało na miasto targowe, Stoczek znany był z targów na zboże, bydło i nierogaciznę. Targi te biły konkurencyjnością, odbywające się w Latowiczu, Kuflewie i Seroczynie. W okresie międzywojennym odbywały się tu jedne z największych w Europie targi końskie.
W czasie działań wojennych miasto zostało w ok. 85 % zniszczone przez Niemców. Spłonął rynek z zabytkowym ratuszem. Jesienią 1942r. Niemcy wywieźli do ośrodka zagłady w Treblince wszystkich mieszkańców pochodzenia żydowskiego.
Dnia 5 lipca 1944 roku strącono pod Stoczkiem niemiecki samolot transportowy. Stoczek wyzwoliły wojska radzieckie w końcu lipca 1944r.
Pomimo poważnych strat w czasie wojny utrzymał on charakter miejski. Od 1954 r. po wybudowaniu tranzytowej linii kolejowej Skierniewice - Łuków,  miasto uzyskało połączenie kolejowe. Miasto leżało w powiecie łukowskim, województwie lubelskim. Ostatni podział administracyjny ulokował je w województwie siedleckim, a od 1999r. należy do województwa lubelskiego.