Parafia Parysów

Miasteczko, dziś Parysowem zwane założone zostało na gruntach wsi Sieczczy. Wzmiankowana była ona po raz pierwszy w 1444r. Jej nazwę zapisano wówczas "Scheschcza". Kolejna wzmianka o niej pochodzi z 1448 roku ( nazwę zapisano wówczas "Syeczcza"), następna z 1494r. (Syecza) i z 1523r. (Szieczicza). Tak wiec brzmienie nazwy istniejącej tu wsi zmieniało się nieznacznie w średniowieczu, od form: Siedca, Siedźca, poprzez Siecca do Sieczcza.

Na gruntach wsi Sieczczy założone zostało miasto. Lokacja nastąpiła na mocy przywileju Zygmunta I, który wydany został 27 lutego 1538 roku dzięki staraniom właściciela osady Floriana Parysa (Radzanowskiego), kasztelana zakroczymskiego, starosty czerskiego herbu "Prawda". Nowo lokowane miasto otrzymało wówczas prawa magdeburskie, oraz nową nazwę - Parysów, która utworzona została od nazwiska jego założyciela. Przywilej lokacyjny zezwalał na odbywanie cotygodniowych targów i dwu jarmarków do roku, mieszczanie zaś otrzymali ośmioletnie zwolnienie od wszelkich powinności.

Początki fundacji parafii sięgają 1439/40 roku, kiedy to została wzniesiona z drzewa pierwsza świątynia, a zatem na sto lat wcześniej przed lokacją miasteczka, (czyli jeszcze na gruntach wsi Sieczczy). Konsekrował ją biskup poznański Stanisław Branicki. Kapituła poznańska uchwaliła dokument postanawiający założyć parafię w Sieczczy dn.4.VII.1443r. Parafia erygowana była 4 października 1445r.przez biskupa poznańskiego Andrzeja Bnińskiego po uzyskaniu zgody Dersława - plebana Garwolińskiego. Fundatorami byli: Jan Mąkobodzki herbu Przerowa, jego żona Mścichna i jej synowie z pierwszego małżeństwa: Sasin i Parys z Radzanowa i Sieczczy.
Osada należąca do tej pory do macierzystej parafii Garwolin została z niej wyłączona i od tego momentu zaczęła stanowić odrębny ośrodek parafialny. W skład parafii Parysów weszło wówczas osiem wiosek: Łukówiec, Kozłów, Pszonka, Starowola, Choiny, Stodzew, Wygoda i Obrap. Tytuł pierwotnego kościoła nie jest nam niestety znany. Prawdopodobnie był on pod wezwaniem Św. Andrzeja apostoła. Służył on mieszkańcom osady przez ponad sto lat, aż do momentu, kiedy zniszczony przez czas, został rozebrany.
Kolejny drewniany kościół wybudowany został w latach 1541-1599, z fundacji założyciela miasteczka, kasztelana Zakroczymskiego Floriana Parysa. Świątynię tą, drugą już w dziejach osady poświęcił biskup poznański Sebastian Branicki, pod tytułem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i Św. Andrzeja apostoła. Jak czytamy w "Krótkim opisie historycznym kościołów parafialnych .. " ks. J. Łukaszewicza: "Kościół ten wizytował w roku 1603 Wawrzyniec Goślicki, ówczesny biskup poznański. Znalazł go w dobrym stanie, o sześciu ołtarzach. Uposażeniem jego prócz łanu roli, który dwór dzierżawił, płacąc z niego plebanowi 20 ówczesnych złotych dzierżawy rocznej, były dziesięciny snopowe wszelkiego rodzaju zboża ze wsi Łukowiec, Pszonka, z ról miejskich w Parysowie, ze wsi: Chojny, Obrab, Poskla, Rękawice, Stodzewie, Górka, Gołe Łąki, (Kolienłonk), Kozłów, Starowola itd."
W roku 1603 podczas wizyty biskupa Goślickiego oprócz kościoła parafialnego znajdowała się w Parysowie kapliczka pod tytułem Św. Walentego, świeżo wówczas z drzewa wybudowana przez Parysa, Wojewodę mazowieckiego w miejsce dawnej. Nie posiadała ona żadnego uposażenia.
Ponadto Osada posiadała wówczas szkołę elementarną, o której tak oto wspomina biskup Goślicki: "Dom szkólmy zawiera w sobie izbę ogrzewaną, komorę i sień, i jest dobrze pokryty. Rektorem szkoły jest Krzysztof Krasnicki, Kantorem Stanisław z Parysowa." Czy w osadzie znajdował się szpital, czy też nie, wizyta Goślickiego nie podaje.
Dwa lata po wizycie biskupa Goślickiego, po 1605 roku kościół wybudowany przez Floriana Parysa spłonął całkowicie, ówczesny dziedzic Parysowa, Stanisław Parys, kasztelan warszawski i starosta czerski odbudował go na nowo w roku 1609 z bloków sosnowych, wraz z dwiema obok kaplicami. Około roku 1628 Stanisław Parys przybudował jeszcze do niego trzecia kaplicę z cegły palonej, pod tytułem Sw. Mikołaja, przeznaczając ją na groby rodziny Parysów. W kaplicy pw. św. Mikołaja pochowani zostali co najmniej Hieronim Parys (1550-1605) wojewoda w-wski i jego syn Stanisław (1578-1634) kasztelan w-wski. Nowy kościół oraz kaplice w nim poświęcił dzięki staraniom Adama Parysa, starosty czerskiego i Zygmunta Parysa podkomorzego - Maciej Łubieński, biskup poznański, pod tytułem Św. Stanisława, biskupa i męczennika dnia 11 grudnia 1629 roku. Kaplicę zaś pod tytułem Najświętszej Maryi Panny biskup Łubieński uposażył dziesięcinami snopowymi ze wsi Gozd.
Kościół parafialny w czasie najazdu szwedzkiego złupili, sprofanowali Szwedzi i zniszczyli w nim cztery ołtarze. Postawione zostały one na nowo i poświęcił je dnia 2 grudnia 1661 roku Wojciech Tholibowski, ówczesny biskup poznański.
W ołtarzu głównym znajdował się obraz Matki Boskiej z dzieciątkiem Jezus na ręku, który słynął od niepamiętnych czasów licznymi łaskami i cudami.
Ostatni Parys z Parysowa, Adam, sprzedał dobra parysowskie w 1721 roku.
Kościół wystawiony w 1609r. spłonął w pierwszej połowie XVIII wieku.   Na jego miejscu wzniesiono w 1750 roku czwarty już w dziejach osady kościół. Fundatorem jego był Franciszek Bieliński, dziedzic osady i Marszałek Wielki Koronny. Świątynia ta była drewniana i posiadała murowaną kaplicę. W 1868r. Ks. Kazimierz Wiśniewski wybudował na cmentarzu grzebalnym murowaną kaplicę. Kościół pochodzący z 1750r. rozebrano w 1914r, a na jego miejscu postawiono nowy, obecny kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

W 1869r Parysów utracił on prawa miejskie. Pomimo to wciąż wzrastała liczba domów i mieszkańców. W 1827r. Parysów liczył 88 domów i 740 mieszkańców. W 1861r. liczba domów wzrosła do 93, zaś liczba mieszkańców - do 1333 osób (w tym 612 Żydów). W 1895r. miasteczko liczyło już 109 domów i 1535 mieszkańców.
  W 1871r. dobra Parysowa składały się z osady Parysów, folwarków zlokalizowanych w Parysowie i Starowoli oraz wsi: Starowola, Wygoda i Józia, rozległych na 890 mórg; z czego grunty orne i ogrody stanowiły 404 mórg, łąki - 110 mórg, lasy - 300 mórg a powierzchnia osad czynszowych wynosiła 106 mórg.
W końcu XIX wieku w miasteczku odbywało się 6 jarmarków do roku. Znajdowało się tu wówczas 118 gospodarstw, których powierzchnia łącznie z gruntami wynosiła 823 morgi.
W końcu XIX w. parafia Parysów należała do Dekanatu Garwolin i liczyła 4045 dusz. Znajdowały się tu poza kościołem: szkoła elementarna oraz urząd gminy.
W początkach XX wieku Parysów (nazywany Nowo-Parysowem), liczył już 2000 mieszkańców, a w 1910 roku liczba ta wzrosła do  3943 osób. W 1921r. osada liczyła 277 domów i 3388 mieszkańców (w tym 786 Żydów). Znajdowało się tu wówczas 5 wiatraków (z czego 3 rozebrano, zaś jeden przeniesiono do Latowicza).
W czasie okupacji hitlerowcy utworzyli w Parysowie Getto, do którego przesiedlili ok. 3500 osób, w tym 1700 miejscowych Żydów. W 1943r. Żydów wywieziono do Treblinki.
W 1944r. wojska niemieckie wycofując się z Polski spaliły cały Parysów, kościół został uszkodzony. Ocalał jako jedyna budowla w mieście wraz z 1 domem. Dnia 28 lipca 1944r. wojska radzieckie 2 Armii Pancernej Pierwszego Frontu Białoruskiego wyzwoliły miasto.